Rozdzielność majątkowa a szansa na rentę rodzinną

Prawo do renty rodzinnej dla wdowy czy też wdowca reguluje art. 70 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwanej dalej ustawą emerytalną. Wskazuje on iż, uzyskanie przez wdowę/wdowca renty rodzinnej po zmarłym małżonku jest możliwe w razie spełnienia jednej z alternatywnych przesłanek, a mianowicie:

1) ukończenia 50 lat do dnia śmierci małżonka lub uzyskania statusu osoby niezdolnej do pracy,

2) wychowywania dziecka, wnuka lub rodzeństwa, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole 18 lat i jest uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym małżonku,

3) sprawowania pieczy nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i niezdolnym do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej

4) uzyskania wieku 50 lat lub niezdolności do pracy nie później niż w ciągu 5 lat od dnia śmierci małżonka lub wychowywania osób, o których mowa w wyżej wymienionym punkcie.

Nadto co ważne, warunkiem nabycia prawa do renty rodzinnej przez wdowę czy też wdowca jest również pozostawanie przez małżonków do dnia śmierci jednego z nich w stanie faktycznej wspólności małżeńskiej (art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej). Ciężar dowodu niepozostawania w tej wspólności spoczywa na organie rentowym.

Pojęcie „wspólności małżeńskiej” przewidziane w przepisie art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej obejmuje nie tylko faktyczną wspólność majątkową małżeńską, lecz także więź duchową, osobistą, emocjonalną i uczuciową (np. Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 3 lutego 2016 r. III AUa 894/15, Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 15 maja 2013 r., III AUa 1534/12).  Wspólność małżeńska oznacza rzeczywisty związek łączący małżeństwo, obejmujący wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, wspólne pożycie, wierność i pomoc we współdziałaniu dla dobra założonej przez siebie rodziny (wyrok Sądu Najwyższego z 6 marca 1997 r., II UKN 17/97; uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 26 października 2006 r., III UZP 3/06). Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 maja 2019 r. (III UK 278/18), pozostawanie we wspólności małżeńskiej nie może być postrzegane jako następstwo jedynie formalnie zawartego związku małżeńskiego, ale również jako wspólność małżeńska wynikająca lub powiązana z rzeczywistym korzystaniem z praw i realizowaniem powinności małżeńskich, które do dnia śmierci ubezpieczonego współmałżonka kreują faktyczną wspólnotę małżeńską w jej rozmaitych wymiarach: duchowym, materialnym lub rodzinnym, a następnie- wskutek wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowego (śmierci ubezpieczonego)- uruchamiają prawo ustawowo wskazanych osób bliskich do renty rodzinnej.

Podkreślić jednak należy, że oddzielne zamieszkiwanie małżonków nie jest równoznaczne z ustaniem wspólności małżeńskiej w rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 marca 2019 r., III AUa 248/19, LEX nr 2682511). Określając wzajemne obowiązki małżonków przepisy art. 23 i 27 k.r.o. nie wymagają, aby małżonkowie mieli wspólne miejsce zamieszkania. Wszak jak słusznie stwierdził Sąd Apelacyjny w Rzeszowie: relacja małżeńska jest niewątpliwie złożonym zjawiskiem o charakterze wybitnie indywidualnym. Nie ma jasnych kryteriów ani jednego, wyraźnie określonego wzorca, który pozwala na stwierdzenie, czy dana więź pozwala zakwalifikować się jako wspólność małżeńska (wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 13 lutego 2018 r., III AUa 374/17, LEX nr 2457506).

Warto jeszcze  podkreślić, iż zgodnie z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego przyjmuje się, że samo istnienie wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami nie jest wystarczające dla stwierdzenia przesłanki nabycia prawa do wdowiej renty rodzinnej, na co wskazują chociażby wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 maja 1997 r., II UKN 122/97, z dnia 8 stycznia 1999 r., II UKN 320/98 i z dnia 3 grudnia 2004 r., II UK 78/04, OSNP 2005 nr 12, poz. 179). Stanowiska te zostały oparte na uznaniu, iż istnienie więzi majątkowych pomiędzy małżonkami, którzy nie realizują duchowej, fizycznej lub rodzinnej sfery małżeńskiej, nie prowadzi do uznania, że małżonkowie pozostawali we wspólności małżeńskiej. Ponadto pozostawanie jedynie w ustroju formalnej ustawowej wspólności majątkowej nie zawsze przesądza o istnieniu rzeczywistych więzi majątkowych, co w szczególności odnosi się do małżonka, który w formalnym, ale faktycznie „nieistniejącym” związku małżeńskim nie pozostaje we wspólności małżeńskiej w rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej i z tego względu na ogół nie realizuje także majątkowej powinności do wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny.

Podsumowując więc powyższe to niezależnie od ustroju majątkowego małżeńskiego w jakim małżonkowie przebywali w trakcie trwania małżeństwa, małżonek- wdowiec nabędzie prawo do renty rodzinnej po spełnieniu przesłanek wymienionych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Istotne w tej kwestii jest faktyczne istnienie wspólności majątkowej małżeńskiej, rozumianej jak wskazano w powyższej części wpisu.