Rozdzielność majątkowa a prawo do dziedziczenia spadku po małżonku

W naszej praktyce zawodowej bardzo często spotykamy się z problemami dotyczącymi majątku wspólnego, rozdzielności majątkowej czy dziedziczenia po małżonku. Dziś zajmiemy się zagadnieniem dotyczącym ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami a prawem do dziedziczenia spadku po małżonku. Dotyczy to sytuacji, kiedy w czasie trwania małżeństwa, małżonkowie z pewnym względów decydują się na ustanowienie rozdzielności majątkowej, np. ze względu na wykonywany zawód małżonka. Powstaje zatem pytanie, co w sytuacji, gdy jeden z małżonków umrze nie pozostawiając testamentu? Czy drugi małżonek zachowuje wówczas prawo do dziedziczenia spadku po mężu mimo rozdzielności majątkowej? Czy w przypadku pozostawionych długów, o których żyjący małżonek nie wiedział, będzie zobowiązany do ich spłaty?

Wyjaśnienie kwestii prawnych

W chwili zawarcia związku małżeńskiego, oprócz więzi emocjonalnej pomiędzy małżonkami powstaje z mocy ustawy wspólność ustawowa, która obejmuje rzeczy materialne nabywane w trakcie trwania małżeństwa – jest to majątek wspólny. W chwili podpisania umowy (przed lub po ślubie) o rozdzielność majątkową, każdy z małżonków stara się zabezpieczyć swój majątek osobisty.

Coraz częściej małżonkowie decydują się na zawarcie wspomnianej umowy z uwagi na posiadany wcześniej majątek lub wysokie wynagrodzenia ze stosunku pracy. Wówczas niezbędne staje się spełnienie odpowiednich wymagań, aby umowa wywarła odpowiedni skutek. Obecnie istnieją dwa sposoby ustanowienia rozdzielności: zawarcie takiej umowy przed notariuszem lub wyrok sądu.

Jak można zauważyć, rozdzielność majątkowa to umowa i obowiązuje małżonków wyłącznie podczas ich życia. Po śmierci jednego z małżonków umowa wygasa, ale jej skutki pozostają jednak w sferze spadkobrania o czym wielu zapomina.

Rozdzielność majątkowa a dziedziczenie spadku

Podpisanie umowy o rozdzielność majątkową przez małżonków nie przekreśla prawa do dziedziczenia spadku! Dopiero wydziedziczenie lub zrzeczenie się dziedziczenia pozbawia drugiego z małżonków prawa do spadku. Natomiast sama umowa o rozdzielności majątkowej nie ma wpływu co do zasady na dziedziczenie, ponieważ spadek dziedziczy się ze względu na to, że jest się małżonkiem. Różnicą jest natomiast to że w przypadku pozostawania w ustroju rozdzielności majątkowej,  do masy spadkowej wchodzi cały majątek osobisty zmarłego małżonka, natomiast w przypadku pozostawania we wspólności majątkowej, dziedziczeniu podlega połowa majątku wspólnego, przypadająca zmarłemu.

Zatem w skrócie, umowa o rozdzielność majątkową nie ma żadnego wpływu na dziedziczenie majątku osobistego po zmarłym małżonku. Dziedziczenie wynika z ustawy i działa co do zasady tak samo, jak w przypadku wspólności czy rozdzielności majątkowej. Co więcej wskazać należy, iż rozdzielność majątkowa nie chroni małżonka – spadkobiercy  przed długami. O ile w trakcie trwania małżeństwa nie odpowiada on za długi drugiego ze współmałżonków to po jego śmierci może ponosić tą odpowiedzialność.

Czy można odrzucić dług po mężu przy rozdzielności majątkowej?

Tak, bowiem umowa rozdzielności majątkowej małżeńskiej nie wyklucza dziedziczenia po zmarłym małżonku, a zatem pozwala również na odrzucenie spadku

Przedmiotem spadku zgodnie z art. 922 k.c. są m.in.: prawa i obowiązki zmarłego, a zatem zarówno aktywa, jak i pasywa (długi spadkowe). Zatem w przypadku, gdy zmarły nie sporządził testamentu, dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Wówczas uprawnionymi, w myśl art. 931 k.c., są: dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednak udział w masie spadkowej małżonka nigdy nie może być niższy niż ¼ całości spadku.

Po ustaleniu kręgu uprawnionych spadkobierców oraz ułamkowej części, w jakiej małżonek bierze udział w dziedziczeniu, niezbędne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia woli. Mimo istnienia umowy o rozdzielność majątkową małżonek, który przeżył drugiego ma 3 opcje. Mianowicie małżonek ma prawo przyjąć spadek:

1. wprost, co niejednokrotnie wiąże się z przyjęciem długów;
2. przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza, tzn. wówczas przyjmuje wszelkie aktywa oraz długi zmarłego małżonka, ale tylko do wysokości odziedziczonych aktywów;
3. lub go całkowicie odrzucić.