Czy za życia spadkodawcy można odrzucić spadek?

Co do zasady, w polskim prawie ustanowiono zakaz zawierania umów dotyczący przyszłego spadku. Jedynym wyjątkiem jaki został dopuszczony przez polski system prawny jest umowa o zrzeczenie się dziedziczenia spadku po osobie żyjącej. Instytucja ta została uregulowana w art. 1048 -1050 kodeksu cywilnego.

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może być zawarta pomiędzy przyszłym spadkodawcą, a jego spadkobiercą ustawowym. Według kodeksu cywilnego umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy będzie skutkowało, że umowa stanie się bezwzględnie nieważna.

Krąg osób, które należą do spadkobierców ustawowych reguluję art. 931 i następne Kodeksu Cywilnego, są to: zstępni, czyli dzieci, wnuki, małżonek, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa, dziadkowie, a także zstępni dziadków. Osobą wymienionym wyżej przysługuje prawo zawarcia umowy o zrzeszenie się dziedziczenia, wyłącznie za życia przyszłego spadkodawcy. Przykład : umowa zawarta przez pełnomocnika spadkodawcy już po śmierci spadkodawcy będzie nieważna.

Jednakże, do kręgu spadkobierców ustawowych zaliczana jest również gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy oraz Skarb Państwa. Należą do ostatniej grupy spadkobierców ustawowych, które nie mogą zrzec się dziedziczenia. Wymienione wyżej podmioty często nazywane są tzw. spadkobiercami koniecznymi. Jeżeli nie będzie innych spadkobierców ustawowych- gdzie nie może być sytuacji, że spadek pozostaje nieobjęty – podmiot te bywają spadek niezależnie od swojej woli.

Zawierając wyżej wymienioną umowę, spadkobierca ustawowy zrzeka się przysługującego mu prawa do dziedziczenia, tzn. rezygnuje on z bycia spadkobiercą i z przysługującego mu udziału w spadku. Skutkiem czego jest on po prostu wyłączony od dziedziczenia. Ustalając kręg spadkobierców oraz ich udziały spadkowe, spadkobierca ten będzie wtedy traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Nawiązując do kwestii zachowku to osoba, która zawarła taka umowę zostaje pozbawiona tytułu spadkobiercy, ale również nie może domagać się prawa do zachowku po zmarłym.

Warto o tym pamiętać, iż w przypadku zrzeczenia się dziedziczenia, obejmuje ono również zstępnych zrzekającego się tj. dzieci, wnuki.

Umowę o zrzeczenie się dziedziczenia należy odróżnić od odrzucenia spadku oraz od umowy o działu spadku, w której jeden ze spadkobierców „zrzeka się” należnej mu części spadku. W obu tych przypadkach działania spadkobiercy następują już po śmierci spadkodawcy, podczas gdy zrzeczenie się dziedziczenia możliwe jest tylko przed śmiercią spadkodawcy.

Zrzeczenie się dziedziczenia nie pozbawia zrzekającego się zdolności do dziedziczenia po danym spadkodawcy. Umowa wyłącza go tylko od dziedziczenia ustawowego, nie wyłącza natomiast możliwości dziedziczenia testamentowego. Zrzekający się może dziedziczyć na podstawie testamentu sporządzonego zarówno przed, jak i po zrzeczeniu się dziedziczenia. Może również zostać zapisobiercą, zapisobiercą windykacyjnym albo osobą, na której rzecz spadkodawca uczynił polecenie testamentowe.

Zawarcie umowy wcale nie oznacza, że strony w późniejszym czasie nie mogę jej uchylić. Uchylenie się od skutków umowy o zrzeczenie się dziedziczenia może mieć miejsce tylko wtedy ze obie strony tj. przyszły spadkodawca i spadkobierca ustawowy wyrażą na to zgodę i odbędzie się to przez zawarcie nowej umowy. Umowa uchylająca zrzeczenie się dziedziczenia również powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Skutkiem sporządzenia nowej umowy będzie to, że zrzekający się dziedziczenia oraz jego zstępni odzyskają status spadkobierców i będą uczestniczyli w dziedziczeniu bez ograniczeń.

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia jak i umowa uchylająca jej skutki mogą być zawarte przez pełnomocnika. Aby pełnomocnik mógł zawrzeć umowę w imieniu spadkobiercy, to jego pełnomocnictwo również powinno zostać sporządzone w formie aktu notarialnego.