„Krach” na rynku, topniejące oszczędności – czy są to wystarczającego powody do obniżenia alimentów?

„Panie Mecenasie, potrzebuję pomocy. Dwa lata temu ustalone zostały alimenty na rzecz mojego syna w wysokości 2.000 zł. Dotychczas prowadziłem firmę, która bardzo dobrze funkcjonowała, zatrudniałem około 30 pracowników. Niestety od ponad trzech miesięcy jestem pod tak zwaną „kreską”. Musiałem zwolnić prawie 20 pracowników, a mimo tego nie udało mi się postawić firmy „na nogi”. Straciłem płynność finansową, nie mam z czego zapłacić czynszu, opłacić pracowników oraz partycypować w kosztach utrzymania syna na dotychczas ustalonym poziomie. Ledwie wystarcza mi na spłatę kredytu hipotecznego zaciągniętego na zakup mieszkania. Czy w tej sytuacji istnieje szansa na obniżenie alimentów”?

Z powyższym zapytaniem zwrócił się do nas Pan Marcin. Okazuje się jednak, że nie jest to odosobniony problem, albowiem tematyka ta nurtuje wielu naszych Klientów.

W pierwszej kolejności należy przywołać treść art. 138 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (dalej: k.r.o.), który stanowi, iż „w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego”.

Zgodnie z ugruntowanym w doktrynie poglądem, przez zmianę stosunków rozumie się istotne zmniejszenie lub ustanie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji albo istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, wskutek czego ustalony zakres obowiązku alimentacyjnego wymaga skorygowania przez stosowne zmniejszenie albo zwiększenie wysokości świadczeń alimentacyjnych.

Zmiana stosunków uzasadniająca obniżenie alimentów to taka zmiana, która ma charakter trwały. Odnosząc się do przypadku Pana Marcina należałoby zatem w pierwszej kolejności ustalić czy mamy do czynienia z tymczasową czy też trwałą przerwą w zarobkowaniu, oraz czy przerwa ta wywołana została okolicznościami, za które nasz Klient ponosi odpowiedzialność.
Ustalenie wystąpienia „zmiany stosunków” oraz jej wpływu na wysokość świadczeń alimentacyjnych należnych uprawnionemu, wymaga porównania stanu istniejącego w chwili orzekania o alimentach lub zawierania umowy dotyczącej alimentów ze stanem istniejącym w czasie rozpoznawania powództwa wytoczonego na podstawie art. 138 k.r.o. W orzecznictwie konsekwentnie podkreśla się, że „jedynie zmiana stosunków zaistniała po zamknięciu rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku zasądzającego alimenty, może uzasadniać żądanie zmniejszenia lub ograniczenia czasu trwania świadczeń alimentacyjnych”.

Nie należy zapominać, iż zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Przy ocenie, czy zachodzą przesłanki do zmiany orzeczenia w myśl art. 138 k.r.o. należy wziąć pod uwagę wszelkie okoliczności mogące świadczyć o zmianie stosunków, a zwłaszcza możliwości zarobkowych i majątkowych stron (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.03.1969r., III CRN 54/69). Pamiętać należy, że możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody (Uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego w sprawie wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty z dnia 16 grudnia 1987r.).

Sądem właściwym rzeczowo do rozpoznania sprawy o obniżenie alimentów jest sąd rejonowy, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Osobą legitymowaną do wystąpienia z powództwem o obniżenie alimentów jest zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych. Z kolei wartość przedmiotu sporu stanowi różnica między zasądzoną wcześniej kwotą alimentów a żądaną przez powoda ich obniżką za okres 12 miesięcy.