Konwencja haska o uprowadzeniu dziecka za granicę

Uprowadzenie dziecka za granicę  – kiedy Sąd nie nakaże powrotu dziecka do kraju, z którego zostało uprowadzone?

Jak wskazywaliśmy w jednym z poprzednich artykułów, w przypadku tak zwanego transgranicznego uprowadzenia dziecka zastosowanie ma Konwencja Haska z dnia 25 października 1980 roku (Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę).

Celem konwencji jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom uprowadzeń dzieci, tak aby możliwe było przywrócenie stanu poprzedniego, zgodnego z prawem, jaki istniał przed uprowadzeniem dziecka. Co to oznacza w praktyce? Otóż ma ona na celu zapewnienie niezwłocznego powrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego w jednym z państw, które przystąpiło do podpisania konwencji.

Czy zdarzają się jednak sytuacje, kiedy w wyniku wszczętego postępowania o nakazanie powrotu dziecka, zostaje wydane rozstrzygnięcie oddalające wniosek, którego skutkiem jest pozostanie dziecka w kraju, do którego zostało uprowadzone? Aby udzielić odpowiedzi na powyższe pytanie, należy wskazać, że zgodnie z art. 12 Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. (dalej: Konwencja) jeżeli dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane (…), a w chwili wpłynięcia wniosku do władzy sądowej lub administracyjnej Umawiającego się Państwa, w którym znajduje się dziecko, upłynął okres krótszy niż jeden rok od dnia uprowadzenia lub zatrzymania, zainteresowana władza zarządza niezwłoczne wydanie dziecka. Władza sądowa lub administracyjna powinna również zarządzić wydanie dziecka, nawet po upływie jednego roku, o którym mowa w ustępie poprzedzającym, chyba że zostało ustalone, że dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska. Jeżeli władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego ma podstawy, by sądzić, że dziecko zostało zabrane do innego państwa, może ona zawiesić działanie lub oddalić wniosek o wydanie dziecka.

Z kolei art. 13 Konwencji stanowi, iż: bez względu na postanowienia artykułu poprzedzającego władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego nie jest obowiązana zarządzić wydanie dziecka, jeżeli osoba, instytucja lub organizacja sprzeciwiająca się wydaniu dziecka wykaże, że:

1. a) osoba, instytucja lub organizacja opiekująca się dzieckiem faktycznie nie wykonywała prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zatrzymania albo zgodziła się lub później wyraziła zgodę na uprowadzenie lub zatrzymanie; lub
2. b) istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia.

Władza sądowa lub administracyjna może również odmówić zarządzenia powrotu dziecka, jeżeli stwierdzi, że dziecko sprzeciwia się powrotowi oraz że osiągnęło ono wiek i stopień dojrzałości, przy którym właściwe jest uwzględnienie jego opinii.

Przy ocenie okoliczności określonych w niniejszym artykule władza sądowa lub administracyjna powinna brać pod uwagę informacje dotyczące sytuacji społecznej dziecka, dostarczone przez organ centralny lub inną właściwą władzę państwa miejsca stałego pobytu dziecka.

Pierwsza przesłanka

Jeśli wnioskodawca nie miał prawa do opieki lub faktycznie go nie wykonywał, sąd lub organ może oddalić wniosek o nakazanie powrotu dziecka. W orzecznictwie dominuje bowiem pogląd, że niewykonywanie przez wnioskodawcę prawa do opieki nad dzieckiem ma miejsce wówczas, gdy porzucił on rolę opiekuna dziecka. Należy jednak pamiętać, iż okoliczności te powinny zostać wykazane przez rodzica, którego celem jest oddalenie wniosku o nakazanie powrotu dziecka.

Druga przesłanka

Artykuł 13 zd. 1 lit. b Konwencji zawiera drugą grupę podstaw, na których strona sprzeciwiająca się powrotowi dziecka, może domagać się oddalenia wniosku o jego powrót. Rzeczony przepis art. 13 Konwencji odnosi się do poważnego ryzyka, które to należy łączyć z formami możliwej szkody u dziecka (szkody fizycznej, psychicznej) lub z sytuacją dla dziecka niemożliwą do zniesienia. W orzecznictwie uznaje się, że przepis ten wymaga ścisłej wykładni. Wynikają z niego w zasadzie trzy  wnioski:  po  pierwsze,  ciężar  udowodnienia wystąpienia tego ryzyka spoczywa na osobie, która sprzeciwia się wydaniu dziecka, po drugie, ryzyko musi być poważne, a więc należy wykazać znaczne  prawdopodobieństwo  wystąpienia  szkody; po trzecie, nie każda szkoda zagrażająca dziecku będzie stanowiła przeciwskazanie do jego wydania, a tylko szkoda stawiająca je w sytuacji nie do zniesienia.  W  orzecznictwie  Sądu  Najwyższego  wyjaśniono już, że podstawa do odmowy wydania dziecka zachodzi przed wszystkim w sytuacji wykazania, że dochodziło do  aktów przemocy domowej wobec dziecka lub jego seksualnego wykorzystywania w miejscu stałego pobytu albo patologicznych zachowań na tle uzależnienia  lub choroby  psychicznej  wnioskodawcy  (postanowienia  Sądu Najwyższego  z:  1  grudnia  1999  r.,  I  CKN  992/99,  26  września  2000  r.,  I  CKN  776/00; 1 grudnia 2000 r., V CKN 1747/00). Również poważne ryzyko przemocy względem dziecka, a wyjątkowo również względem rodzica, który dopuścił się bezprawnego zatrzymania lub uprowadzenia dziecka  i  zamierzałby  z  nim  powrócić,  jeżeli  kreowałoby  to  sytuację  nie  do zniesienia  dla  dziecka,  uzasadnia  zastosowanie  art.  13  akapit  1  lit.  b  Konwencji.

Trzecia przesłanka

Artykuł 13 zd. 2 Konwencji stanowi kolejną, trzecią podstawę oddalenia wniosku o powrót dziecka. Zgodnie z nim wniosek może być oddalony, jeśli dziecko sprzeciwia się powrotowi, a osiągnęło wiek i stopień dojrzałości, „przy których właściwe jest uwzględnienie (jego) opinii”. Omawiany przepis nie nakłada na sąd jednoznacznego obowiązku zapoznania się z opinią dziecka w kwestii powrotu, jednak wypracowane przez wiele lat orzecznictwo wskazuje na zasadność zapoznania się z opinią dziecka. Jeśli dziecko odmówi powrotu do państwa stałego pobytu, ocenie podlegać powinny powody jego sprzeciwu oraz samodzielność w podjęciu decyzji w kontekście jego dojrzałości i wieku.

Każda z wymienionych w niniejszym wpisie podstaw z osobna może stanowić powód do odmowy przez sąd lub organ powrotu dziecka do państwa stałego pobytu.