Dalszy obowiązek alimentacyjny cz. II – kiedy powstaje?

W poprzednim artykule poruszyliśmy problem, z którym do Kancelarii Radcowskiej zgłosiła się pewna klientka – dotyczył on kwestii zasądzenia alimentów na rzecz przyrodniego brata. Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje sytuacje, w którym dalsi krewni – jak dziadkowie czy rodzeństwo mogą zostać zobowiązani zaspokajać usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentów. Jednakże prawo rodzinne wprowadza także szereg warunków, które muszą zostać w tym celu spełnione.

Kiedy powstanie dalszy obowiązek alimentacyjny?

Na wstępie należy zwrócić uwagę na treść art. 132 k.r.o. Zgodnie z tym przepisem, obowiązek w dalszej kolejności powstanie w następujących przypadkach:

– gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności,

– gdy osoba zobowiązana w bliższej kolejności nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi,

– lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

W sytuacji, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności obowiązek powstaje wyłącznie po stronie krewnego w dalszym stopniu. Natomiast jeśli krewny w bliższej kolejności żyje i ma odpowiednie możliwości, by wesprzeć alimentacyjnie uprawnionego, ale uzyskanie na czas potrzebnych środków jest połączone z nadmiernymi trudnościami, obowiązek po stronie dalszego krewnego powstanie jedynie pomocniczo. Nie oznacza to ustania obowiązku po stronie krewnego w bliższej kolejności. Jeśli dalszy krewny przekazuje dobrowolnie środki utrzymania uprawnionemu, przysługuje mu roszczenie regresowe względem bliższego krewnego, za którego realizuje obowiązek alimentacyjny.

Zakres dalszego obowiązku alimentacyjnego

Należy także zwrócić uwagę na fakt, iż inaczej kształtuje się zakres obowiązków alimentacyjnych rodziców względem dziecka, a inaczej, gdy w grę wchodzi dalszy obowiązek alimentacyjny. Przepis art. 133 § 1 k.r.o. stanowi, że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z jego majątku wystarczają na pokrycie jego kosztów utrzymania i wychowania. Z kolei zgodnie z § 2 tego artykułu, poza wskazanym przypadkiem uprawioną do alimentacji jest jedynie osoba znajdująca się w niedostatku. Przepis ten będzie zatem miał ogromne znaczenie w ustaleniu, czy osoba, która domaga się zasądzenia alimentów od dalszych krewnych jest w istocie do nich uprawniona – musi bowiem wykazać, że w istocie znajduje się w niedostatku.

Czym jest stan „niedostatku”?

Pojęcie niedostatku nie zostało zdefiniowane w kodeksie, dlatego w procesie jego wykładni należy sięgnąć do orzecznictwa. Zgodnie z linią orzeczniczą, w niedostatku znajduje się osoba, która nie jest w stanie własnymi siłami zaspokoić własnych usprawiedliwionych potrzeb i nie może ich uzyskać przy wykorzystaniu swoich możliwości zarobkowych. Warto także podkreślić, że niedostatek nie stanie się przesłanką powstania obowiązku alimentacyjnego, jeśli osoba domagająca się alimentów popadła w ten stan z własnej winy, poprzez np. niewykorzystywanie swoich zdolności. Znaczenie ma także uzyskiwanie dodatkowych świadczeń, jak emerytalne, rentowe czy świadczenia odszkodowawcze, które wystarczają na pokrycie usprawiedliwionych potrzeb.

Przesłanka „nadmiernego uszczerbku”

Na zakończenie warto przyjrzeć się treści artykułu 134 k.r.o. Nawet jeśli zaktualizuje się obowiązek względem rodzeństwa, mogą się oni od niego uchylić, jeżeli alimentacja uprawnionego będzie wiązała się dla zobowiązanego z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub jego rodziny. Należy zwrócić uwagę, że „nadmierny uszczerbek” jest łagodniejszą przesłanką niż „niedostatek”. Nadmierny uszczerbek to stan, w którym dochodzi jedynie do istotnego ograniczenia możliwości zaspokajania swoich usprawiedliwionych potrzeb.

Podsumowując, w świetle przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek alimentacyjny jest rozszerzony na dalszych członków rodziny, na wypadek, jeśli rodzice nie są w stanie mu podołać. Jednakże podkreślenia wymaga fakt, iż dalszy obowiązek alimentacyjny odnosi się jedynie do sytuacji nieprzewidzianych, wyjątkowych i niezawinionych przez osobę uprawnioną.