Ciężka choroba a ubezwłasnowolnienie

Pan Stanisław od ponad 5 lat zmaga się z ciężką chorobą neurologiczną. Ze względu na swój stan zdrowia od kilkunastu miesięcy pozostaje nieprzytomny. Niestety, rokowania lekarskie nie dają szans na wyzdrowienie. Pan Stanisław prawdopodobnie nie odzyska już przytomności. Ze względu na stan zdrowia chorego, małżonka Pana Stanisława – Elżbieta musi zając się wszelkimi sprawami dotyczącymi chorego męża. Nie może jednak występować w jego imieniu przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych lub Urzędem Skarbowym. Ma również duże trudności z odbiorem należnej Panu Stanisławowi emerytury. Nie ma również szansy na otrzymanie od męża pełnomocnictwa do działania w jego imieniu. Pani Elżbieta zastanawia się nad ubezwłasnowolnieniem męża. Czy ma taką możliwość? Jeśli tak, to w jaki sposób przebiega postępowanie?

Odnosząc się do powyższej sytuacji, na pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. Instytucja ubezwłasnowolnienia uregulowana została w Kodeksie cywilnym. Art. 13 i 16 k.c. regulują odpowiednio instytucję ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego. W przypadku sytuacji przedstawionej przez Panią Elżbietę zastosowanie znajdzie instytucja ubezwłasnowolnienia całkowitego. Zgodnie z art. 13 § 1 k.c. osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. § 2 z kolei stanowi, że dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie może wystąpić małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, a także jej przedstawiciel ustawowy. Sprawa rozpoznawana jest przez Sąd Okręgowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubezwłasnowolnienie, a jeśli takie nie ma, sąd właściwy ze względu na miejsce pobytu. Uczestnikami takiego postępowania jest osoba, które wniosek dotyczy, jej przedstawiciel ustawowy oraz małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie toczy się przy udziale prokuratora, który ma czuwać, aby w toku sprawy nie doszło do pokrzywdzenia interesów osoby, która podlegać ma ubezwłasnowolnieniu.

Co do zasady, w toku postępowania osoba mająca zostać ubezwłasnowolniona podlega wysłuchaniu. Wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu. Zły stan zdrowia osoby, której wniosek dotyczy może również stanowić przeszkodę w doręczaniu jej pism oraz wezwań sądowych. Jeżeli taki zły stan zdrowia zostanie potwierdzony, sąd może odstąpić od doręczania pism do chorej osoby. Sytuacja taka najprawdopodobniej miałaby miejsce w przypadku Pana Stanisława.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie nie może odbyć się bez sporządzenia opinii przez biegłych sądowych. Sam sąd nie posiada odpowiedniej wiedzy aby w sposób autorytatywny stwierdzić jaki jest stan zdrowia osoby mającej podlegać ubezwłasnowolnieniu. W związku z tym osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Opinia biegłego oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się tej osoby. Opinie te stanowić będą podstawę do orzeczenia przez sąd w przedmiocie ubezwłasnowolnienia.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, a w szczególności po uzyskaniu opinii biegłych sądowych i wysłuchaniu uczestników postępowania, sąd może orzec, czy dana osoba zostanie ubezwłasnowolniona. W razie pozytywnego rozstrzygnięcia i uwzględnienia wniosku o ubezwłasnowolnienie, nie kończy to jeszcze procedury sądowej. Na tym etapie sąd stwierdził dopiero, że konkretna osoba została ubezwłasnowolniona i w jakim zakresie. Konieczne będzie ustanowić dla tej osoby opiekuna.

Na marginesie należy wskazać, że samo postępowanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia może być czasochłonne, a tym samym długotrwałe.

Mając powyższe wskazania na uwadze, Pani Elżbieta będzie uprawniona do wystąpienia do właściwego miejscowo Sądu Okręgowego z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie męża. Dalsze działania Pani Elżbiety, w szczególności w zakresie ustanowienia jej jako opiekuna dla chorego męża zamieścimy w odrębnym artykule.