Ojciec mnie wydziedziczył, a następnie mi przebaczył – czy należy mi się zachowek?

Przez długi okres czasu nie utrzymywałem kontaktu ze swoim ojcem. Błędy mojej młodości doprowadziły do wielu kłótni w naszej rodzinie, co doprowadziło do wygaśnięcia relacji rodzinnych. Przed kilkoma laty zmarła moja matka chrzestna. Na pogrzebie spotkałem moich rodziców, którzy przy obecności naszej rodziny oświadczyli, że odzyskali syna. Od tego czasu byłem bardzo częstym gościem w domu rodzinnym, co pozwoliło na odbudowanie z rodzicami prawidłowej relacji. Ojciec wybaczył mi fakt, że nie utrzymywałem z nim oraz z matką przez długi okres czasu kontaktu. Kilka miesięcy temu mój ojciec zmarł, a po pogrzebie siostra przedstawiła testament naszego ojca, zgodnie z którego treścią zostałem wydziedziczony, a do całości spadku powołano moją siostrę. Czy w związku z tym mam możliwość dochodzenia zapłaty zachowku?

W pierwszej kolejności należy wskazać, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

– wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

– dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

– uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (art. 1008 k.c.).

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu (art. 1009 k.c.).

Trzeba jednak podkreślić, że zgodnie z art. 1010 § 1 k.c. spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Jeżeli natomiast w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem (art. 1010 § 2 k.c.).

A co jeśli do przebaczenia dochodzi już po sporządzeniu testamentu, w którym spadkodawca wydziedziczył swojego bliskiego?

W uchwale z 19 października 2018 roku (III CZP 37/18) Sąd Najwyższy stwierdził, że „Przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej”. Tym samym Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko wyrażone wcześniej w uchwale z 14 czerwca 1971 roku (III CZP 24/71). Wówczas SN stwierdził: „Gdy spadkodawca przebaczył spadkobiercy po wydziedziczeniu go w testamencie, wydziedziczenie to jest bezskuteczne bez względu na formę, w jakiej przebaczenie nastąpiło”.

Należy jednak pamiętać, że jeżeli wydziedziczony występuje z roszczeniem o zachowek, powinien on przebaczenie udowodnić.