Podarowałem synowi samochód i … żałuję! – o odwołaniu darowizny.

„Panie Mecenasie, 3 miesiące temu podarowałem synowi samochód. Od tamtej pory syn zachowuje się wobec mnie źle. Jestem starszym, schorowanym człowiek i czasem potrzebuję jego pomocy, a on zawsze mi odmawia. Ale to nie wszystko. Syn stał się agresywny, wszczyna awantury, wyzywa mnie, raz nawet mnie uderzył. Próbowałem z nim rozmawiać, ale niestety syn jest bardzo uparty i nie potrafię do niego dotrzeć. Nie wiem, co się z nim dzieje. Żałuję, że podarowałem mu ten samochód. Czy jest jakiś sposób, by mu go odebrać? Proszę o pomoc!”

Zgodnie z przepisem art. 898 Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Pojęcie „rażącej niewdzięczności” nie zostało jednak zdefiniowane ustawowo. Aby zrozumieć, co się pod nim kryje, sięgnąć należy do orzecznictwa sądów. Nie każdy bowiem spór czy zachowanie obdarowanego, niezgodne z wolą darczyńcy, stanowi przejaw rażącej niewdzięczności. I tak, co do zasady nie można mówić o rażącej niewdzięczności w przypadku, gdy obdarowany dopuszcza się względem darczyńcy działań uderzających w jego dobra, ale nie czyni tego umyślnie, a nawet, gdy czyni to umyślnie, ale nie wykraczają one poza ramy zwykłych konfliktów, na przykład rodzinnych, w danym środowisku. By móc uznać, że dane zachowanie lub zaniechanie stanowi „rażącą niewdzięczność” musi nosić ono kilka cech, a mianowicie: musi być one świadome i skierowane bezpośrednio lub pośrednio przeciwko darczyńcy, znacznie natężone złą wolą. Charakteryzować je powinien ponadto upór, nieprzyjemny zamiar i nieprzejednanie.

Ocena występowania „rażącej niewdzięczności” powinna być dokonywana w oparciu o obiektywną analizę całokształtu okoliczności konkretnej sprawy dotyczących zarówno darczyńcy, jak i obdarowanego, a także w oparciu o zwyczaje panujące w danym środowisku. Nie jest bowiem możliwe sformułowanie zamkniętego katalogu działań i zaniechań, które każdorazowo wyczerpywałyby znamiona pojęcia „rażącej niewdzięczności”. Przesłankę rażącej niewdzięczności można uznać za spełnioną jedynie w szczególnych przypadkach, wśród których wymienić można jedynie przykładowo: naruszenie czci, naruszenie nietykalności cielesnej, rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicie, ciężkie znieważenia, rażące zaniedbywanie obowiązków rodzinnych, odmówienie pomocy w chorobie czy odmowa pomocy osobom starszym.

Darowizna nie może zostać odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Domniemywa się, że obejmuje ono wszystkie zachowania obdarowanego, które były znane darczyńcy w momencie, gdy dokonywał przebaczenia. Przebaczenie unicestwia konsekwencje rażącej niewdzięczności obdarowanego i przywraca taki stan, jaki istniał wcześniej pomiędzy stronami. Może być ono dokonane przez każde zachowanie, które w sposób zrozumiały dla otoczenia wyraża wolę darczyńcy.

Przepisy Kodeksu cywilnego regulują również formę odwołania darowizny oraz termin, w ciągu którego można tego dokonać. Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Pisemna forma odwołania darowizny przyjęta została jednak jedynie dla celów dowodowych, co oznacza, że pomimo niezachowania formy pisemnej, fakt odwołania darowizny można wykazać za pomocą innych środków dowodowych. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Przyjmuje się, że jeżeli w ciągu roku od dnia, w którym darczyńca powziął informację o zachowaniu lub zaniechaniu obdarowanego noszącym cechy „rażącej niewdzięczności” i darowizny nie odwołał, to prawdopodobnie mu przebaczył, nie odczuł jego niewdzięczności lub zrzekł się uprawnienia do odwołania dokonanej na jego rzecz darowizny.